Badania przesiewowe, to najogólniej rzecz ujmując, badania umożliwiające wykrycie chorób, które albo nie dają charakterystycznych objawów klinicznych, albo objawy występują zbyt późno, by móc podjąć skuteczne leczenie. Badania te wykonywane są w całej populacji lub w tzw. grupie wysokiego ryzyka, która jest najbardziej narażona na występowanie danej choroby.

Mimo, iż badania przesiewowe mogą prowadzić do postawienia wstępnej diagnozy przez lekarza, to zawsze musi się to wiązać ze skierowaniem pacjenta na dokładniejsze badania i konsultacje u określonego specjalisty.

Aby móc zaliczyć jakieś badania do grupy badań przesiewowych muszą one spełniać kilka wymogów. Mianowicie, muszą dotyczyć schorzenia, które  stanowi istotny problem zdrowia publicznego, choroba we wczesnym stadium jest bezobjawowa, ale istnieją dowody na to, iż wczesne podjęcie leczenia już w tej fazie daje pożądane efekty. W przypadku noworodków takie badania są obowiązkowe i mają na celu szybkie wykrycie chorób i wad wrodzonych, pomagając tym samym w szybkim podjęciu ewentualnego leczenia. Obecnie w naszym kraju wykonuje się badania przesiewowe u dzieci w kierunku wrodzonej niedoczynności tarczycy, fenyloketonurii oraz mukowiscydozy. Ponadto badania przesiewowe wykonuje się w celu wykrycia takich chorób nowotworowych jak rak piersi (badanie mammograficzne), rak szyjki macicy (badanie cytologiczne) oraz rak jelita grubego.

Program Badań Przesiewowych w ramach Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych

Jednym z podstawowych zadań Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych jest radykalna poprawa stanu edukacji społeczeństwa, w tym także środowisk medycznych, w zakresie profilaktyki i zdrowego stylu życia oraz programów wczesnego rozpoznawania nowotworów.

Istotnym elementem programu jest  zwiększenie świadomości społeczeństwa  na temat konieczności wykonywania regularnych badań profilaktycznych w ramach programów populacyjnych w kierunku wczesnego wykrywania raka piersi i raka szyjki macicy oraz raka jelita grubego.

W przypadku wielu nowotworów szansa na wyleczenie znacznie wzrasta, jeśli choroba zostanie rozpoznana we wczesnym stadium.  Dlatego tak ważne są populacyjne badania przesiewowe, które mają na celu wykrycie choroby we wczesnej, zwykle bezobjawowej fazie rozwoju.

Kalendarz kobiecych badań profilaktycznych (źródło: Polska Unia Onkologii):

Badania profilaktyczne pozawalają na wczesne wykrywanie chorób lub niekorzystnych tendencji. Są szansą na dłuższe, bardziej komfortowe i świadome życie.

Badania profilaktyczne powinny być pierwszym punktem naszych postanowień noworocznych. 

Kalendarz profilaktycznych badań kobiecych:

20-30 lat

• Samobadanie piersi, między 6 a 9 dniem cyklu – raz w miesiącu.
• Kontrola stomatologiczna oraz oczyszczenie zębów z osadu – raz na pół roku.
• Badanie ginekologiczne i cytologia – raz do roku.
• W przypadku obciążenia rodzinnego chorobami nowotworowymi –
  od dwudziestego roku życia, co pół roku usg. sutków, co roku mammografia.
• Pomiar ciśnienia tętniczego oraz ogólne badanie u lekarza internisty – raz do roku.
• Podstawowe badania profilaktyczne: morfologia, OB, stężenie glukozy we krwi oraz badanie ogólne moczu Rtg klatki piersiowej – raz na dwa lata.
• Rtg klatki piersiowej – raz na pięć lat.
• Lipidogram, czyli pomiar stężenia cholesterolu we krwi oraz jego frakcji HDL i LDL, 
  a także trójglicerydów – raz na pięć lat.

30-40 lat

• Samobadanie piersi – raz w miesiącu.
• Kontrola stomatologiczna i czyszczenie zębów z osadu – raz na pół roku.
• Badanie ginekologiczne i cytologia – raz na rok.
• Pomiar ciśnienia tętniczego i ogólne badanie u lekarza internisty – raz do roku.
• Lipidogram – raz na pięć lat. W przypadku chorób krążenia w rodzinie – co roku.
• Podstawowe badania profilaktyczne: morfologia, OB, stężenie glukozy oraz ogólne badanie moczu i oraz USG piersi, a po 36 roku życia mammografia – raz na pięć lat.
• USG przezpochwowe narządów rodnych – jednorazowo.
• Kontrola wzroku u okulisty i badanie dna oka – raz na pięć lat. W przypadku wady wzroku zgodnie z zaleceniami lekarza.

40-50 lat

• Samobadanie piersi – raz w miesiącu.
• USG przezpochwowe narządów rodnych, USG piersi i mammografia – raz na dwa lata.
• Badanie poziomu hormonów tarczycy – jednokrotnie.
• Badanie stomatologiczne i czyszczenie zębów z osadu – raz na pół roku.
• Podstawowe badania profilaktyczne (morfologia, OB,poziom glukozy we krwi
  i ogólne badanie moczu) oraz badanie ginekologiczne i cytologia – raz w roku.
• Lipidogram (cholesterol, frakcje, trójglicerydy) – raz na dwa lata (jeśli kobieta jest obarczona rodzinnie ryzykiem miażdżycy i chorób krążenia, ma nadwagę lub pali papierosy, lipidogram trzeba robić co roku).
• Kontrola wzroku u okulisty i badanie dna oka oraz ciśnienia śródgałkowego – raz na dwa lata.
• EKG czyli elektrokardiogram – raz na trzy lata.
• Rtg klatki piersiowej oraz gastroskopia – raz na pięć lat (kobiety palące papierosy Rtg klatki piersiowej co roku).
• Gastroskopia – raz na 5 lat.

50 plus

• Badanie okulistyczne (badanie dna oka, pomiar ciśnienia śródgałkowego) – 
  raz w roku.
• Badanie stomatologiczne i czyszczenie zębów z osadu – raz na pół roku.
• Badanie poziomu hormonów tarczycy – co roku.
• Badanie ginekologiczne i cytologia oraz USG narządów rodnych – raz do roku.
• Elektrokardiogram – raz do roku.
• Podstawowe badania profilaktyczne (morfologia, OB, stężenie glukozy we krwi oraz ogólne badanie moczu) a także lipidogram – raz w roku.
• Mammografia – raz na dwa lata.
• Kolonoskopia, czyli badanie endoskopowe jelita grubego – raz na 5 lat.
• Badanie densytometryczne (gęstości kości) – raz w ciągu dziesięciolecia.
• Oznaczenie poziomu hormonów płciowych we krwi – raz na kilka lat.