HIV (z ang. human immunodeficiency virus) to ludzki wirus upośledzenia (niedoboru) odporności, który po wniknięciu do organizmu systematycznie osłabia układ immunologiczny człowieka (atakuje pewne typy białych ciałek krwi), aż do momentu jego całkowitego zniszczenia. Ten stan bezbronności immunologicznej to AIDS (z ang. acquired immune deficiency syndrome), czyli zespół nabytego upośledzenia odporności.

Ze względu na skalę zakażeń i tempo rozprzestrzeniania się wirusa, epidemia HIV/AIDS jest jednym z priorytetowych zagadnień zdrowia publicznego, a schorzenie to wymaga natychmiastowego działania. Według danych UNAIDS pod koniec 2012 r. na świecie żyło około 34 miliony ludzi z HIV/AIDS, z czego 90% w krajach rozwijających się. Każdego dnia przybywa 7 tysięcy nosicieli wirusa HIV, czyli do zarażenia dochodzi co 6 sekund. Co godzinę na AIDS umiera 200 osób - szacuje się, że dotychczas na AIDS zmarło 25 mln ludzi.

W Polsce od początku epidemii (1985 r.) do dnia 30 czerwca 2014 roku odnotowano (wg danych NIZP-PZH): 17 981 zakażonych ogółem (co najmniej 6 043 zakażonych w związku z używaniem narkotyków), 3 126 zachorowań na AIDS, 1 272 przypadków śmiertelnych.

Wirusem HIV  zakażają się przede wszystkim osoby młode – między 15 a 24 rokiem życia (stanowią prawie 40% zarażonych na całym świecie). W Polsce 7% wszystkich zakażeń wykryto u osób poniżej dwudziestego roku życia, a 46% – u osób w wieku 20 – 29 lat. Dominującą grupę (84%) wśród zakażonych HIV i chorych na AIDS w naszym kraju stanowią osoby w wieku produkcyjnym (20 – 49 lat).

Drogi zakażenia wirusem HIV

Zwykle do zakażenia dochodzi z powodu braku wiedzy na temat możliwych dróg zakażenia oraz ignorowania ryzyka zakażenia.

Trzy główne drogi zakażenia HIV to:

• kontakty seksualne (waginalne, analne, oralne) z penetracją oraz kontaktem z materiałem potencjalnie zakaźnym – sperma, prejakulat i wydzielina z pochwy bez zastosowania zabezpieczenia (prezerwatywy);
• gdy krew zakażonej osoby trafi do naszego krwiobiegu, np.: poprzez używanie tych samych igieł i strzykawek przez więcej niż jedną osobę, transfuzje krwi i preparatów krwiopochodnych (jeśli krew nie była badana);
• zakażenia wertykalne – matka zakażona HIV może zakazić swoje dziecko w czasie ciąży, porodu lub podczas karmienia piersią.

Jak uniknąć zakażenia wirusem HIV

Zakażeniu wirusem HIV można zapobiec! Dopóki naukowcom nie uda się opracować szczepionki, która rozprawi się z wirusem, jedyną skuteczną ochroną przed HIV jest profilaktyka. Aby uniknąć zakażenia, należy wystrzegać się sytuacji i zachowań, które mogą narazić nas na kontakt z materiałem potencjalnie zakaźnym. Najbardziej ryzykowne są sytuacje, podczas których została uszkodzona ciągłość skóry i doszło do kontaktu z płynami ustrojowymi zawierającymi HIV (np. krew). Ważne jest więc, aby zachować szczególną ostrożność, gdy ktoś się skaleczy, by zabiegi kosmetyczne i tatuaże wykonywać tylko u wykwalifikowanych osób i w sprawdzonych miejscach, z użyciem jednorazowych lub wysterylizowanych narzędzi, by nie pożyczać maszynki do golenia, szczoteczki do zębów i innych przyborów kosmetycznych, by używać sterylnych igieł i strzykawek (przy konieczności ich używania).

Generalnie, należy unikać przygodnych kontaktów seksualnych, jednak decydując się na taki kontakt z osobą, której się dobrze nie zna, lub często zmieniając partnerów, trzeba kierować się zasadą ograniczonego zaufania. Najlepszym zabezpieczeniem jest prezerwatywa – sprawdzonej marki (wyprodukowana przez firmę przestrzegającą procedur kontroli jakości, z atestem i datą ważności) i właściwie użyta zmniejsza ryzyko zakażenia HIV o ponad 90 proc.

Kiedy jednak zdarzyła się sytuacja, podczas której występowało potencjalne ryzyko zakażenia (np. zakłucie nieznaną igłą, gwałt), należy niezwłocznie zgłosić się do najbliższego szpitala zakaźnego, w którym leczone są osoby zakażone HIV. Im szybciej przyjmie się leki (najlepiej w ciągu 2 – 3 godzin po zdarzeniu), tym większa jest szansa na wyeliminowanie wirusa z organizmu i tym samym uniknięcie zakażenia. Po 48 godzinach od zdarzenia jest już za późno na podanie leków.

Fakty i mity związane z zakażeniem wirusem HIV

NIE można zakazić się HIV: mieszkając z osobą zakażoną; korzystając ze wspólnych talerzy, szklanek, sztućców; korzystając z tej samej łazienki (należy używać własnej szczoteczki do zębów i maszynki do golenia); korzystając ze wspólnej toalety; uprawiając sport, np. na basenie; przez kichnięcie czy kasłanie; przez ukąszenie komara (wirus w ciele komara ulega zniszczeniu); poprzez dotyk, czy pocałunki; poprzez pot, ślinę, łzy, mocz czy kał (jeśli nie ma domieszki krwi); oddając krew (w Polsce używa się wyłącznie jednorazowego sprzętu); podczas kontaktów towarzyskich i zawodowych.

Objawy zakażenia wirusem HIV

Zakażenie HIV może nie powodować charakterystycznych objawów ani dolegliwości przez wiele lat. W tym czasie nawet w badaniach okresowych (wykonywanych np. do pracy) lub w badaniach podstawowych może nie być żadnych odchyleń od normy. Jedynym sposobem na sprawdzenie, czy doszło do zakażenia, jest wykonanie testu na obecność HIV. W każdym województwie działają punkty konsultacyjno-diagnostyczne (PKD), w których testy wykonuje się bez skierowania, bezpłatnie i anonimowo. W PKD można także skonsultować się z wykwalifikowanym doradcą, który wyjaśni wątpliwości i poinformuje, np. jak się zachowywać, aby nie stwarzać zagrożenia dla siebie i innych. Badanie można też zrobić w poradni przy klinice chorób zakaźnych i w niektórych stacjach sanitarno-epidemiologicznych, a odpłatnie wykonuje je także wiele prywatnych laboratoriów.

Test polega na badaniu próbki krwi pobranej zazwyczaj z żyły w zgięciu łokciowym. Próbkę przesyła się do laboratorium, gdzie poszukuje się przeciwciał anty-HIV (wytwarzają się one w organizmie osoby zakażonej, aby walczyć z wirusem) i antygenu p24 (on również wskazuje na obecność HIV). Są to testy III i IV generacji.  Wyniki testów wykonanych w PKD często są znane już następnego dnia, niekiedy 2 – 3 dni później. Wynik negatywny (ujemny) wskazuje na prawdopodobny brak zakażenia wirusem, jednak 100% pewności uzyskuje się  dopiero wtedy, gdy od potencjalnego zakażenia do zrobienia testu minęły przynajmniej 3 miesiące (stąd właściwy termin wykonania testu należy zawsze przedyskutować z lekarzem lub doradcą z PKD). Pozytywny (dodatni) wynik testu należy zawsze potwierdzić testem potwierdzenia (np. Western blot). Dopiero pozytywny wynik testu potwierdzenia wskazuje na zakażenie. Wówczas należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza specjalisty, który zajmuje się leczeniem osób z wirusem HIV.

Leczenie HIV

Wieloletnie badania oraz postęp wiedzy na temat HIV i AIDS, a przede wszystkim monitorowanie przebiegu choroby oraz specjalistyczne leczenia pacjentów, doprowadziły do wypracowania jednolitych zaleceń dotyczących terapii antyretrowirusowej (ARV), która od 2001r. prowadzona i finansowana jest w Polsce w ramach programu zdrowotnego Ministerstwa Zdrowia „Leczenie antyretrowirusowe osób żyjących z wirusem HIV w Polsce na lata 2012 – 2016”. Na koniec 2013 r., w Polsce terapią tą objętych było około 7 110 pacjentów, w tym 113 dzieci (wg danych Krajowego Centrum ds. AIDS). Rozpowszechnienie ARV przyczyniło się do zmniejszenia liczby zachorowań na AIDS, wydłużania się życia pacjentów zakażonych HIV i chorych na AIDS oraz zauważalnego spadku śmiertelności osób chorych na AIDS (porównano liczbę zakażeń z lat 2001 i 2009 i okazało się, iż liczba zarażonych spadła o 25%). Spadła także liczba noworodków zakażonych przez swoje matki, co jest skutkiem coraz częstszego stosowania kuracji antyretrowirusowych u zakażonych kobiet w ciąży. Dziś AIDS jest uznawana już nie za chorobę śmiertelną, ale przewlekłą, z którą można żyć nawet przez 40 lat.

W czasach, gdy istnieje skuteczna terapia antyretrowirusowa, wiedza  o zakażeniu HIV ratuje życie i pozwala na utrzymanie organizmu w możliwie najlepszej kondycji jak najdłużej!  Jeśli sądzisz, że możesz być zakażony HIV, powinieneś niezwłocznie skontaktować się z odpowiednio przeszkolonym doradcą w punkcie konsultacyjno-diagnostycznym w celu oszacowania ryzyka!

Telefony zaufania (HIV/AIDS):

22 692 82 26  ( całodobowy)

801 888 448