Według danych WHO około 60-80 mln par na świecie dotkniętych jest stale lub okresowo problemem bezdzietności, a wiele wskazuje na to, że problem ten wciąż narasta. Przyjmuje się, iż w krajach wysoko rozwiniętych dotyczy on od 10 do 15% par w wieku prokreacyjnym. W Polsce odsetek ten jest podobny.

Szacuje się, że dotkniętych niepłodnością może być około 1,2 - 1,3 mln par, z czego część wymaga leczenia metodą wspomaganego rozrodu. Krajowi eksperci szacują, że około 15 tys. par w Polsce wymaga leczenia metodą in vitro.

Zapłodnienie in vitro ( czyli „w szkle”) to metoda leczenia niepłodności, która wciąż wzbudza wiele kontrowersji w społeczeństwie. Jest to jedna z technik rozrodu wspomaganego, polegająca na doprowadzeniu do połączenia gamet poza organizmem kobiety. Zapłodnienie pozaustrojowe to proces wymagający wielu prób i aby zakończył się powodzeniem, wykorzystuje się wiele zarodków, co budzi kontrowersje w niektórych kręgach. Dla par, w przypadku których leczenie niepłodności innymi sposobami nie jest możliwe, zapłodnienie in vitro jest jedyną szansą na posiadanie własnego dziecka.

Wskazania do zapłodnienia in vitro

Zapłodnienie in vitro zazwyczaj traktuje się jako ostateczność. Zdaniem lekarzy, o niepłodności można mówić wówczas, gdy w ciągu roku, pomimo regularnego współżycia bez zabezpieczenia, kobieta nie zajdzie w ciążę. Konieczne jest wówczas ustalenie przyczyn problemu- rozpoczyna się więc diagnostykę niepłodności. Jeśli uda się ustalić powód niepowodzeń i o ile przyczyna jest odwracalna, wdraża się odpowiednie leczenie niepłodności, na które składają się metody farmakologiczne (np. uregulowanie gospodarki hormonalnej przyszłej mamy) i chirurgiczne (np. przywrócenie drożności jajowodów). Innym razem skuteczna okazuje się inseminacja, czyli przeniesienie najbardziej żywotnych plemników bezpośrednio do macicy. Zdarza się też, że przyszłym rodzicom pomaga zmiana trybu życia na mniej stresujący.

Bywa jednak, że mimo skutecznego leczenia, para wciąż nie może doczekać się poczęcia dziecka. Jedynym rozwiązaniem pozostają wówczas techniki rozrodu wspomaganego, w tym zapłodnienie pozaustrojowe. Metoda to polega na połączeniu komórki jajowej i plemnika poza żeńskim układem rozrodczym w warunkach laboratoryjnych, a następnie przeniesieniu zarodka do macicy kobiety.

Najczęstsze wskazania do zapłodnienia in vitro to: niemożność znalezienia przyczyny niepłodności kobiety, nieskuteczność innych metod leczenia niepłodności, niedrożność jajowodów, brak jajowodów, ciężka postać endometriozy, niska jakość nasienia, zaburzenia hormonalne w cyklu menstruacyjnym, zaburzenie funkcjonowania jajników.

Etapy zapłodnienia in vitro

Cały proces przygotowania i zapłodnienia pozaustrojowego można podzielić na cztery etapy:

I etap – stymulacja hormonalna procesu owulacji;

II etap – pobranie dojrzałych komórek jajowych;

III etap – połączenie komórki jajowej z plemnikiem w warunkach laboratoryjnych (zapłodnienie pozaustrojowe);

IV etap – embriotransfer, czyli umieszczenie zarodków w macicy.

Stymulacja hormonalna ma doprowadzić do rozwoju w jajnikach kilku pęcherzyków Graafa jednocześnie, dzięki czemu można uzyskać od pięciu do dziesięciu dojrzałych komórek jajowych w tym samym czasie (podczas naturalnie zachodzącej owulacji dojrzewa tylko jedna komórka jajowa).

Pobranie komórek jajowych ma miejsce tuż przed momentem owulacji (krótki zabieg w znieczuleniu miejscowym). Polega on na pobraniu igłą płynu wraz z komórkami jajowymi z wnętrza pęcherzyków Graafa. W czasie pobierania komórek jajowych od kobiety, mężczyzna oddaje nasienie, z którego pozyskuje się jak największą liczbę ruchliwych plemników. Przed przejściem do kolejnej fazy, kobieta otrzymuje hormony, które mają przygotować jej śluzówkę macicy do implantacji zarodka.

Zapłodnienie pozaustrojowe zachodzi w specjalnym płynie zawierającym plemniki i komórki jajowe w proporcji 75 000 : 1. Jeśli jednak ma się do czynienia z nasieniem złej jakości, plemnik wprowadzany jest do komórki jajowej za pomocą mikroskopijnej igły. Gdy dojdzie do zapłodnienia, zygoty przechowuje się w specjalnym inkubatorze.

Embriotransfer - po dwóch do pięciu dniach od pobrania gamet, za pomocą specjalnej rurki umieszcza się zarodki ( mające zazwyczaj od sześciu do ośmiu komórek) w jamie macicy, gdzie dalej rozwijają się jak w przebiegu zwykłej ciąży ( jest to praktycznie bezbolesne). Po zabiegu kobieta zazwyczaj przyjmuje progesteron, dzięki któremu zwiększa się szanse na zagnieżdżenie zarodka. Po piętnastu dniach można wykonać test ciążowy.

Skuteczność i bezpieczeństwo metody zapłodnienia in vitro

Kiedy w lipcu 1978 r. przyszła na świat Luiza Brown, pierwsze na świecie „dziecko z probówki”, oznaczało to początek rewolucji w leczeniu niepłodności. Badania nad metodą in vitro prowadzi się już od trzydziestu lat, a w 2010 roku brytyjski biolog Robert Geoffrey Edwards otrzymał Nagrodę Nobla za opracowanie metody zapłodnienia pozaustrojowego.

In vitro uznawane jest za metodę bezpieczną dla pacjentów i skuteczną, choć najczęściej wymaga kilku zabiegów zanim uda się osiągnąć zamierzony efekt – najlepsze światowe ośrodki osiągają sukces, czyli ciążę z zapłodnienia pozaustrojowego w 40–50% przypadków.

Dla jednych metoda ta jest niedopuszczalną ingerencją w naturę, inni zaś uważają ją za godny podziwu przejaw postępu. Opory sceptyków są gaszone przez zwolenników nowoczesnego położnictwa jednym argumentem: wszystkie te odkrycia są dobrodziejstwem dla ludzi, którzy z różnych powodów nie mogą mieć własnych dzieci.

Program leczenia niepłodności metodą in vitro w Polsce

W Polsce leczenie niepłodności metodą in vitro jest stosowane od ponad 25 lat, jednak dotychczas wiele par nie mogło z niego skorzystać ze względów finansowych. Dlatego, po raz pierwszy w historii polskiej medycyny, zabiegi będą finansowane ze środków publicznych. W ramach rządowego Programu- Leczenie Niepłodności Metodą Zapłodnienia Pozaustrojowego na lata 2013-2016, działającego od 1 lipca 2013 r., leczeniem zostanie objętych około 15 tys. par. Każda z nich będzie mogła skorzystać z dofinansowania trzech cykli leczniczych. Pacjenci uzyskują dofinansowanie terapii hormonalnej lekami do stymulacji ( leki stosowane na niepłodność refundowane są od 1 lipca br.) oraz nieodpłatny dostęp do świadczeń in vitro, obejmujących kontrolowaną stymulację jajeczkowania i pobranie komórek jajkowych oraz nasienia, przygotowanie ich do zapłodnienia, tworzenie i hodowlę zarodków, przechowywanie i zapewnienie im pełnego bezpieczeństwa, a ostatecznie transfer do macicy. Korzystając z programu mamy także zapewnione bezpłatne badania laboratoryjne oraz badania dodatkowe zlecone przez lekarza. To pełne świadczenie niezbędne do powodzenia zapłodnienia.

(red.)