Blisko 90% najmłodszych dzieci nie spożywa wystarczającej ilości warzyw, a dieta 1/3 z nich jest zbyt uboga w owoce¹. Tymczasem zarówno warzywa, jak i owoce zaliczane są do niezbędnych składników codziennej diety nie tylko najmłodszych, ale i dorosłych. Zawarte w nich witaminy i składniki mineralne mają korzystny wpływ na funkcjonowanie organizmu i chronią przed chorobami. Latem, gdy wybór świeżych, dojrzałych warzyw i owoców jest największy, najlepiej podawać je przedszkolakom w nieprzetworzonej formie, ponieważ wtedy zachowują najwięcej wartości odżywczych.

Zaleca się, by w diecie dziecka, które ukończyło 1. rok życia, pojawiło się dziennie 5 porcji warzyw i 4 porcje owoców¹. Jak tłumaczy Katarzyna Menclewicz, edukator żywieniowy programu „Zdrowo jemy, zdrowo rośniemy”: „Ta grupa produktów stanowi w diecie główne źródło witamin, składników mineralnych oraz naturalnych przeciwutleniaczy. Składniki te wpływają na prawidłowy rozwój i funkcjonowanie młodego organizmu oraz wzmacniają odporność. Dodatkowo zawarty w warzywach i owocach błonnik pokarmowy m.in. reguluje pracę przewodu pokarmowego. Należy jednocześnie podkreślić, że owoce nie powinny być spożywane bez ograniczeń, gdyż zawierają cukry proste oraz że jedną porcję owoców stanowi już pół szklanki soku. Warto pamiętać, że największą wartość żywieniową mają świeże warzywa i owoce podane w postaci surowej lub minimalnie przetworzonej”. W przypadku niemowląt i małych dzieci dodatkowym aspektem jest jakość serwowanych warzyw i owoców, szczególnie pod kątem zawartości pestycydów, metali ciężkich, mikotoksyn i azotanów. Zawartość tych ostatnich w warzywach zależy m.in. od pory roku. Przykładowo w sałacie, białej kapuście i pomidorach jest wyższa w okresie wiosenno-letnim w porównaniu do jesienno-zimowego. Ze względu na niższą masę ciała, dzieci są bardziej narażone na zatrucie azotanami, a szczególnie podatne na powstawanie pod wpływem azotanów methemoglobiny są niemowlęta do 10. miesiąca życia. Żywność przeznaczona dla niemowląt i małych dzieci, w porównaniu do tej ogólnego spożycia, musi w tym względzie spełniać o wiele bardziej restrykcyjne normy Unii Europejskiej².

Po pierwsze warzywa

Warzywa są bogatym źródłem witamin (np. C, witamin z grupy B, beta-karotenu), składników mineralnych (potasu, magnezu, wapnia, miedzi, manganu, molibdenu, żelaza) oraz węglowodanów (głównie skrobi). Ponadto są niskokaloryczne, zawierają cukry (glukozę, fruktozę, sacharozę), są bogate w błonnik i mają silne właściwości antyoksydacyjne. Wypracowany w dzieciństwie nawyk spożywania warzyw może uchronić dziecko przed otyłością i rozwojem innych chorób cywilizacyjnych w późniejszym życiu. Badania wskazują, że wysokie spożycie warzyw obniża ryzyko wystąpienia takich chorób jak nowotwory, zawał serca i choroby sercowo-naczyniowe³.

Owocowy sad przez cały rok

Owoce, dzięki zawartości ważnych witamin, składników mineralnych, cukrów prostych, dwucukrów, wielocukrów oraz wielu związków organicznych, mają korzystny wpływ na funkcjonowanie organizmu. Błonnik i jego składowe, jakimi są pektyny oraz ligniny, regulują pracę przewodu pokarmowego, a cukry, takie jak glukoza, fruktoza i sacharoza, stanowią źródło łatwo dostępnej energii. Zawarte w owocach witamina C oraz beta-karoten są związkami o silnym działaniu przeciwutleniającym i przeciwzapalnym, a składniki mineralne, takie jak potas, magnez, wapń, żelazo czy cynk, wchodzą w skład m.in. składników budulcowych zębów, kości, płynów ustrojowych, hemoglobiny czy enzymów.

Jak podawać warzywa i owoce małym dzieciom?

W potrawach przygotowywanych dla małych dzieci powinno się wykorzystywać przede wszystkim świeże warzywa sezonowe. W okresie zimowym z powodzeniem można sięgać po warzywa mrożone i przetwory. Codzienny jadłospis dziecka powinien uwzględniać zarówno warzywa surowe, jak i gotowane. Warto pamiętać, że warzywa gotowane w małej ilości wody lub na parze zachowują większą ilość składników odżywczych niż te poddane innym metodom obróbki cieplnej.

W przypadku owoców najkorzystniejsze jest spożywanie świeżych i w formie nieprzetworzonej. Owoce, tak jak warzywa, powinno się spożywać przez cały rok, dlatego podczas zimy, gdy dostępność świeżych owoców jest ograniczona, można korzystać z mrożonek. Jedną z form podawania owoców są świeże soki bez dodatku cukru –jest to jednak alternatywa dla jednej porcji owoców. Gdy dziecku chce się pić, nie należy podawać mu soku – do zaspokojenia pragnienia powinna służyć wyłącznie woda.

Teraz, w okresie letnim, szczególnie warto podawać dzieciom świeże warzywa i owoce – są dojrzałe i pełne witamin, a ich dostępność jest największa. Czy dzieci chętnie spożywają warzywa i owoce, tłumaczy Katarzyna Menclewicz: „Dzięki prowadzonym w żłobkach warsztatom w ramach programu „Zdrowo Jemy, Zdrowo Rośniemy”, pracownicy kuchni dowiedzieli się m.in. ile porcji warzyw i owoców powinny jeść dzieci i jak je do tego zachęcić oraz otrzymali pomysły i rady, w jaki sposób tę grupę produktów wkomponować do przedszkolnego jadłospisu. O efektach pracy edukatorów żywieniowych świadczą m.in. pozytywne zmiany obserwowane w menu wielu placówek należących do programu „Zdrowo Jemy, Zdrowo Rośniemy”. W jadłospisach pojawiło się więcej warzyw i owoców oraz zwiększyła się ich różnorodność. Część mięsnych dodatków do pieczywa oraz potraw obiadowych została zastąpiona daniami na bazie np. roślin strączkowych, wprowadzono także koktajle owocowe przygotowywane z przetworów mlecznych i świeżych/mrożonych owoców. Modyfikacje jadłospisów oraz liczne działania edukatorów żywieniowych skierowane do podopiecznych żłobków i przedszkoli, tj. warsztaty przygotowywania zdrowych kanapek, soków czy gry i zabawy z zakresu edukacji żywieniowej, owocują stopniowym zwiększeniem się chęci dzieci do spożywania warzyw i owoców”. Badania dowodzą, że edukacja żywieniowa w placówkach jest niezwykle ważna – ilość podawanych warzyw i owoców wzrosła po działaniach edukacyjnych odpowiednio dla warzyw z 227 gramów do 250 gramów i owoców z 198 gramów do 202 gramów⁴.