W naturalnym cyklu rozwojowym rodziny przychodzi moment, w którym role odwracają się – dorosłe  dziecko przejmuje rolę opiekuna, który jest odpowiedzialny za zdrowie, bezpieczeństwo i  komfort codziennego życia seniora – rodzica, babci czy dziadka. Według różnych źródeł w Polsce jest ok. milion osób, przebywających w domu pod opieką najbliższych. Kiedy rodzina jest liczna, podział obowiązków pomiędzy jej członków znacznie ułatwia sprawowanie opieki. Jeżeli z różnych powodów jest to niemożliwe, opiekun powinien liczyć się z trudnościami wynikającymi z przeciążenia. Trzeba bowiem pamiętać, że opieka nad osobą starszą, niesamodzielną, wymagającą nieustannego wsparcia sprawowana w pojedynkę jest bardzo trudna i wyczerpująca. O zespole wypalenia opiekuna, objawach i sposobach zapobiegania mówi Ewa Martyniuk, psycholog z ośrodka MEDI-system, która pracuje z podopiecznymi domu opieki i ich rodzinami.

ZESPÓŁ WYPALENIA OPIEKUNA

Zespół wypalenia opiekuna dotyczy osób, które sprawują pieczę nad chorą lub starszą osobą, przy niedostatecznym wsparciu płynącym z otoczenia. Objawy, które powinny niepokoić, obejmują:

• Sferę fizyczną: zmniejszona odporność, bóle głowy, żołądka, podwyższone ciśnienie, zła dieta, używanie większej ilości tytoniu i kofeiny, bezsenność, wyczerpanie, długotrwałe poczucie zmęczenia;
• Sferę emocjonalną: zmienność nastrojów, ogólne przygnębienie, obniżenie samooceny, brak wiary w zmianę sytuacji, poczucie bezradności;
• Zachowanie: częste konflikty, obojętność wobec potrzeb podopiecznego, złe zarządzanie czasem, narzekanie, brak kreatywności, utrata umiejętności cieszenia się drobnymi przyjemnościami;
• Sferę postaw: przeświadczenie o własnej niekompetencji, obwinianie się, duży krytycyzm wobec swoich zachowań, pesymizm, znudzenie.

Jeżeli zaobserwujesz u siebie którekolwiek  z powyższych objawów, nie zwlekaj ze skorzystaniem z pomocy. Mogą one świadczyć o tym, że rezerwy jakimi dysponuje Twój organizm wyczerpują się.

ZROZUM SWOJE EMOCJE

W rozmowach z opiekunami często pojawia się spostrzeżenie odczuwania ambiwalentnych emocji – np. złości w stosunku do podopiecznego, którego się kocha. Dzieje się tak dlatego, że chorzy, zwłaszcza z rozpoznaniem zespołu otępiennego, często przejawiają zachowania, które mogą być przykre i irytujące. Zdarza się, że osoba która wymaga opieki, nie była dobrym rodzicem, co dodatkowo obciąża relację opiekuńczą i wyzwala sprzeczne emocje. Kiedy pojawia się trudność z panowaniem nad nimi, należy poszukać pomocy – odpoczynku, chwilowego wyręczenia w opiece czy porady specjalisty, który pomoże uporać się z trudnościami emocjonalnymi.

NIE JESTEŚ SAM

Przeciążenie obowiązkami może dawać poczucie osamotnienia, zwłaszcza gdy nie otrzymuje się pomocy ze strony pozostałych członków rodziny. Warto rozważyć realne możliwości współuczestnictwa innych osób w opiece i  podzielić obowiązkami, poszukać miejsc, które zapewnią profesjonalną opiekę w formie pobytu dziennego lub opieki całodobowej choćby przez tydzień czy dwa. Należy spróbować wykorzystać wszystkie możliwości, ponieważ  dbając o swoje samopoczucie, pośrednio dba się o samego chorego.

POSZUKAJ WSPARCIA

Opiekunom często towarzyszy poczucie izolacji, osamotnienia, poczucie wyjątkowo trudnego losu. Dlatego warto nawiązać kontakt z innymi opiekunami, zwłaszcza takimi, którzy są w podobnej sytuacji, gdyż wśród nich można znaleźć zrozumienie, wsparcie, a przede wszystkim nabrać dystansu do własnych problemów. Bardzo dobre rezultaty daje  uczestnictwo w profesjonalnej grupie wsparcia. Współpraca z ośrodkami opieki umożliwia nawiązanie kontaktów z osobami w podobnym położeniu, a wymiana doświadczeń może pomóc w rozwiązaniu codziennych trudności. To właśnie ten aspekt bezpłatnych warsztatów dla opiekunów organizowanych przez MEDI-system najbardziej doceniają ich uczestnicy – jest on tak samo ważny, jak zdobycie wiedzy nt. praktycznych aspektów opieki nad seniorem. Coraz większą popularnością cieszą się również pobyty krótkoterminowe w specjalistycznych ośrodkach, które dają opiekunowi chwilę wytchnienia od codziennych obowiązków, a seniorom możliwość przebywania z osobami w podobnym wieku czy korzystania z zajęć usprawniających i rehabilitacji.

Należy pamiętać, że czas, to najcenniejsza rzecz, jaką można dać drugiemu człowiekowi. Opiekując się swoim bliskim robimy coś szlachetnego i budzącego podziw. Jednak koszty związane z byciem dyspozycyjnym i niesieniem wsparcia są bardzo duże. Dlatego opiekunowie powinni zabiegać o i przyjmować pomoc od innych.

JAK ZAPOBIEC ZESPOŁOWI WYPALENIA

1. Zapewnij sobie i rozwijaj różne formy wypoczynku, dbaj o regularny sen i - w miarę możliwości – wychodź z domu.

2. Pielęgnuj kontakty z przyjaciółmi, znajomymi - to oni są źródłem wsparcia i odskocznią od codziennej rutyny.

3. Postaraj się pielęgnować rodzinne rytuały jako matka, żona, mąż, dziadek - Twoja rodzina jest ważna i również Cię potrzebuje.

4. Spróbuj przygotować się na to co może przynieść przyszłość - jakiej pomocy Twój bliski będzie potrzebował i gdzie ją może otrzymać. Poszerzaj wiedzę i spróbuj  zrozumieć mechanizmy i specyfikę problemów podopiecznego - to ułatwi poszukiwanie sposobów niesienia ulgi.

5. Nie czuj się winny kiedy opiekę nad chorym powierzasz innym – ośrodki opieki zapewniają turnusy wyręczające dla opiekunów na coraz wyższym poziomie. To Ty decydujesz jak długiego wyręczenia potrzebujesz by nabrać sił i energii do wykonywania trudnej roli opiekuna.