Dla każdego z nas sport ma inne znaczenie: niektórzy widzą nim rozrywkę, inni pasję czy ucieczkę od rzeczywistości. W przypadku osób z niepełnosprawnością ruchową może być znaczyć dużo więcej, zarówno w aspekcie psychicznym jak społecznym. Niestety w Polsce, aktywność sportowa i rekreacyjna niepełnosprawnych znajduje się na niskim poziomie.

Sport jako narzędzie wspomagające rehabilitację

Według spisu powszechnego, przeprowadzonego w 2011 roku, w Polsce jest około 2 mln osób z niepełnosprawnością ruchową. Tylko jedna na tysiąc ćwiczy w klubach należących do Polskiego Związku Sportu Niepełnosprawnych „START”. W przypadku klubów sportowych dla osób uznawanych za sprawne, ćwiczących jest 24 razy więcej! To kolosalna dysproporcja, która prowadzi do pogłębiania różnic społecznych.

Zbyt mała aktywność fizyczna osób z niepełnosprawnością może mieć przykre konsekwencje, przede wszystkim zdrowotne. Ogólna siła mięśni ulega zmniejszeniu, i osoby te mogą stracić samodzielność w wykonywaniu pewnych czynności. U osób poruszających się na wózkach inwalidzkich, mogą pojawiać się przykurcze mięśni i deformacje stawów oraz ograniczenie zakresu wykonywanych ruchów. Im dłuższy okres fizycznej bezczynności, tym trudniejsza staje się rehabilitacja. Zwiększa się też ryzyko występowania nieprawidłowej postawy, a także chorób związanych z układem krążeniowo-oddechowym.

Radosław Krowiak, fizjoterapeuta kadry Polski w koszykówce na wózkach w sporcie i rekreacji osób niepełnosprawnych ruchowo widzi możliwość pokonywania codziennych barier fizycznych oraz psychicznych, stawianych przez siebie samego oraz społeczeństwo:

„Sport i rekreacja ruchowa jest kluczową sprawą w aspekcie rehabilitacji i powrotu do możliwej sprawności dla osób niepełnosprawnych. Pracując z kadrą Polski w koszykówce na wózkach, wielokrotnie byłem świadkiem, jak regularne ćwiczenia i uprawianie sportu przez osoby niepełnosprawne zmniejszały ich fizyczne ograniczenia oraz budowały mechanizmy kompensacyjne, często niewytłumaczalne medycznie, przyspieszające powrót funkcji uszkodzonych części ciała (np. poprawa stabilizacji tułowia czy powrót czucia mięśni).

Sport to coś więcej niż samo usprawnianie, to realizacja swojej pasji i spełnianie marzeń,  miejsce na pokaz siły oraz ambicji, czy też możliwość rywalizacji, mimo ograniczeń zdrowotnych. Sportowcy to osoby, które mają do siebie i swojej niepełnosprawności duży dystans, nie czują się wykluczone społecznie ponieważ występują publicznie na różnych imprezach sportowych. Sport daje im szanse pokazania, że są „normalnymi ludźmi” i nie trzeba się nad nimi nadmiernie rozczulać. Niepełnosprawni sportowcy to osoby silne psychicznie i mocno zmotywowane do pokonywania barier każdego dnia.

Sprawność uzyskana przez trening sportowy pozwala na łatwiejsze wykonanie czynności dnia codziennego (przemieszczanie się, toaletę, ubieranie, gotowanie, jazdę samochodem, pracę). Wyższy poziom sprawność ułatwia również pokonywanie na wózku barier komunikacyjnych typu: nierówne chodniki, wysokie krawężniki, schody i progi w budynkach, wąskie drzwi, które często mogą ograniczać ich dostęp do udziału w życiu społecznym. W wielu przypadkach możemy się od osób niepełnosprawnych uczyć zaradności, pozytywnego myślenia oraz motywacji do działania”.

Aktywność osób z niepełnosprawnością wpływa na otoczenie

Otoczenie osób niepełnosprawnych również ponosi konsekwencje aktywności ruchowej osób niepełnosprawnych lub jej braku.  Ograniczenie funkcji ruchowych powoduje zależność tych osób od swoich opiekunów.

Poczucie zależności może zrodzić trzeci problem: obniżoną samoocenę niepełnosprawnych. To z kolei może prowadzić do zmniejszenia uczestnictwa w życiu społecznym i osamotnienia. Psychol, Małgorzata Piotrowska wyjaśnia związek między uprawianiem sportu a samooceną:

„Samoocena wiąże się z umiejętnościami i wiarą we własne możliwości. Uprawianie sportu może więc podnosić samoocenę jeśli zauważamy własne postępy, nawet te najdrobniejsze, stawiamy sobie wyzwania niewiele ponad aktualny poziom własnych umiejętności, z porażek zaś i błędów czerpiemy informację nad jakimi elementami warto jeszcze popracować. Nie pomaga natomiast porównywanie się z gwiazdami sportu i oczekiwanie nierealnie szybkiego przyrostu umiejętności.

Poczucie własnej wartości to natomiast przekonanie o swojej wartości jako człowieka, razem ze swoimi silnymi i słabymi stronami, niezależnie od sukcesów i porażek. Z poczuciem własnej wartości wiąże się docenianie wkładanego wysiłku – niezależnie od rezultatów, oraz akceptowanie wszystkich emocji – zarówno radości i satysfakcji, jak i smutku, złości, czy wstydu, a tego sport z pewnością może nauczyć”.

Niepełnosprawność dotyczy nas wszytskich

Gdy dojdzie do osamotnienia, indywidualne problemy stają się problemem społecznym. Społeczeństwo ma trudności w kontaktach z niepełnosprawnymi, gdyż aktywność społeczna tych drugich jest ograniczona. Oznacza to, że osoby sprawne, które nie mają na co dzień bezpośredniego kontaktu z niepełnosprawnymi nie potrafią zaakceptować różnic oraz traktować wszystkich w ten sam sposób.

Teoretycznie rozwiązanie tego problemu nie wydaje się skomplikowane. Należałoby zwiększyć uczestnictwo niepełnosprawnych w życiu społecznym, także w środowisku pracy. Jest to możliwe poprzez walkę z alienacją: podnoszenie samooceny i poczucia własnej wartości. To z kolei wymaga usamodzielnienia się osób niepełnosprawnych, co jest możliwe dzięki zachęcaniu ich do fizycznej aktywności.

Konieczna promocja powszechnego sportu osób niepełnosprawnych!

Niestety, w tej chwili aktywność fizyczna osób z dysfunkcjami narządów ruchu jest bardzo mała. W ocenie NIK, za okres 2013-2015, wspieranie i promocja sportu powszechnego osób niepełnosprawnych była niewystarczająca i nieskuteczna. Wynika to z niewielkiej liczby imprez i zajęć sportowych. Nawet jeżeli zapotrzebowanie na sport i rekreację w kręgach osób z niepełnosprawnością jest wysokie, to możliwości są ograniczone. Zwiększenie liczby możliwości poprzez organizację dodatkowych imprez i zajęć sportowych, pozwala zwiększyć ogólną liczbę uczestników takich imprez. Promocja sportu niepełnosprawnych może być niewystarczająca ze względu właśnie na niewystarczającą liczbę imprez tego typu.

„Ze względu na fakt, że w środowisku lokalnym Krakowa i okolic jest niewystarczająca liczba inicjatyw związanych z prowadzeniem, organizacją zajęć sportowych dla osób niepełnosprawnych,  klub sportowy AZS AWF Kraków podjął się utworzenia sekcji osób niepełnosprawnych. Klub sportowy, działający od 1976 roku, obecnie zrzesza 600 członków w sekcjach wyczynowych: gimnastyki sportowej, kajakarstwie slalomowym, lekkiej atletyce, szermierce, wioślarstwie i taekwondo olimpijskim oraz w sekcji akademickiej uczestniczącej w Małopolskiej Lidze Akademickiej. Do tej pory osoby niepełnosprawne zgłaszające się do klubu z chęcią uprawiania sportu, trenowały w grupach wyczynowych. Nie było to idealne rozwiązanie chociaż osoby niepełnosprawne miały możliwość integracji oraz treningu z najlepszymi zawodnikami pełnosprawnymi, medalistami igrzysk. Wynikiem tych działań był brązowy medal Igrzysk Paraolimpijskich w skoku w dal Anny Trener-Wierciak.

W tym roku podjęliśmy decyzję o utworzeniu sekcji dla osób niepełnosprawnych. Obecnie tworzymy grupę sekcji lekkoatletycznej, zapraszając osoby z niepełnosprawnością: narządu ruchu, narządu wzroku oraz intelektualną. W zajęciach mogą uczęszczać zarówno dzieci i młodzież oraz osoby niepełnosprawne. Ćwiczymy trzy razy w tygodniu na obiektach sportowych Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie. W perspektywie nie ograniczamy się do jednej dyscypliny sportowej, mając na uwadze różne zainteresowania uczestników zajęć. Gorąco zachęcamy do uprawiania sportu wiedząc, że aktywność fizyczna zapewni  osobom niepełnosprawnym alternatywną formę spędzania wolnego czasu, poprawi samopoczucie, pomoże zintegrować się ze sportowcami pełnosprawnymi, a może doprowadzi do sukcesów sportowych na arenie krajowej, międzynarodowej, Igrzysk Paraolimpijskich”.

- Michał Muniak – trener sekcji sportowej osób niepełnosprawnych AZS AWF Kraków

W odpowiedzi na potrzebę sportowej aktywizacji, pojawiają się wydarzenia o charakterze sportowym skierowane do osób niepełnosprawnych, chcących uprawiać konkretną dyscyplinę. Przykładem takiego wydarzenia jest organizowany przez Fundację Poland Business Run Adaptive Snow Camp, czyli tygodniowy obóz snowboardowy dla osób z dysfunkcjami narządów ruchu. Im więcej tego typu zajęć pojawi się w ofercie, tym szybsza i skuteczniejsza okaże się integracja i społeczna rehabilitacja osób z niepełnosprawnościami.

Zbliżają się Zimowe Igrzyska Paraolimpijskie w południowokoreańskim Pjongczangu. To doskonała okazja, aby zwrócić szczególną uwagę na to, jak sport może pomagać osobom niepełnosprawnym, ale też okazja do tego, aby zastanowić się jak my, jako osoby sprawne, poprzez sport możemy pomagać innym.

 

Kamil Bąbel

Fundacja Poland Business Run