Delikatny i nie w pełni rozwinięty organizm wcześniaka czyni go podatnym na różnego rodzaju powikłania zdrowotne. Niektóre schorzenia występują niemal wyłącznie w populacji niemowląt urodzonych przed terminem. Należą do nich m.in. retinopatia wcześniacza, dysplazaja oskrzelowo-płucna czy martwicze zapalenie jelit.

Ostatnie z powikłań występuje rzadko, jednak w wielu przypadkach jego konsekwencją jest znaczne obniżenie jakości życia dziecka. Skuteczne działania profilaktyczne mogłyby uchronić maluchy przed skutkami choroby, a czasami nawet uratować życie. Jak wynika z badań, szansą dla wcześniaków może być rutynowa podaż probiotyków.

Martwicze zapalenie jelit, w skrócie NEC (ang. necrotising enterocolitis), jest chorobą występującą niemal wyłącznie wśród dzieci urodzonych przed terminem, przeważnie z masą urodzeniową poniżej 1500 g. Zapada na nią jedynie ok. 6-8% wcześniaków, jednak zachorowanie wiąże się z dużym ryzykiem dla życia i zdrowia dziecka. Szacuje się, że wskaźnik śmiertelności wśród niemowląt, u których wystąpiło martwicze zapalnie jelit wynosi 20-30%[1].

Przyczyny schorzenia

Medycyna nie potrafi jednoznacznie zidentyfikować przyczyny wystąpienia NEC. Jednym z czynników ryzyka zachorowania jest z pewnością niedojrzałość jelit, charakterystyczna dla dzieci urodzonych przed terminem, których organizm nie zdążył rozwinąć się na tyle, aby samodzielnie funkcjonować poza sprzyjającym środowiskiem łona mamy. Innych przyczyn upatruje się w niedostatecznej dystrybucji krwi i tlenu w okresie płodowym i po porodzie, infekcji jelita, na które wcześniak nie jest wystarczająco odporny bądź obecności resztek pokarmu zalegających w układzie pokarmowym. W każdym z wymienionych przypadków łatwo może dojść do uszkodzenia delikatnej ściany jelit, wystąpienia ogniska zapalnego i martwicy błony śluzowej.

Rozpoznanie NEC u wcześniaka

NEC objawia się zazwyczaj w pierwszym miesiącu po porodzie. Rozwija się szybko i może wystąpić u malucha, który wydaje się prawidłowo rozwijać. Zdiagnozowanie martwiczego zapalenia jelit jest trudne, ponieważ objawy mogą przypominać inne schorzenia – nietolerancję pokarmową, infekcję czy niewydolność układu oddechowego. Najczęstsze symptomy to wzdęty i tkliwy, czasami siny bądź zarumieniony brzuszek, wymioty i obecność krwi w stolcu, brak aktywności motorycznej w przewodzie pokarmowym, sprzyjający zaleganiu w jelitach resztek niestrawionego pokarmu. Wystąpienie stanu zapalnego wywołanego uszkodzeniem błony śluzowej może wywołać u malucha apatię, bradykardię, czyli spowolnienie tętna, a także zaburzenie termoregulacji i oddychania.

Objawy martwiczego zapalenia jelit zwykle narastają stopniowo na przestrzeni 1-2 dni. Na początku choroba przeważnie przebiega w sposób łagodny. Zdarza się jednak, że ciężka postać martwiczego zapalenia jelit pojawia się nagle, bez wcześniejszego ostrzeżenia w postaci alarmujących symptomów.

Postępowanie terapeutyczne

W przypadku podejrzenia martwiczego zapalenia jelit, niezbędne jest przeprowadzenie badań laboratoryjnych krwi, RTG i USG brzucha w celu potwierdzenia wystąpienia choroby i wyeliminowania innych możliwych przyczyn zaobserwowanych objawów. Rutynowo maluch przechodzi również konsultację chirurgiczną.

Leczenie podejmowane jest natychmiast i polega głównie na działaniach zachowawczym. Maluchy, u których rozpoznano NEC nie mogą być karmione doustnie, dlatego w ich w przypadku konieczne jest przejście na całkowite żywienie pozajelitowe. Aby zmniejszyć ciśnienie w jelicie wywołane przez zbierające się gazy, do żołądka dziecka wprowadza się cienką rurkę. Konieczna jest również stabilizacja ogólnego stanu pacjenta, poprzez wsparcie funkcji oddychania i krążenia. Stan zapalny zwalczany jest intensywną antybiotykoterapią, która trwa przez cały okres leczenia.

NEC ma zazwyczaj krótki, choć gwałtowny, przebieg. Od momentu rozpoznania objawów do całkowitego wyleczenia mija od 1 do 2 tygodni. Zdarza się jednak, że leczenie nieinwazyjne nie przynosi skutku. Mimo zastosowania intensywnej antybiotykoterapii, stan dziecka pogarsza się i następuje perforacja ściany jelita. Wtedy niestety konieczna jest operacja, która zwiększa ryzyko powikłań związanych z NEC. Możliwe konsekwencje to z jednej strony, przeważnie niezauważalne i nie powodujące żadnych dolegliwości, zwężenie jelita, z drugiej, rzadziej występujące, ale niebezpieczne dla zdrowia dziecka: niedrożność bądź zespół krótkiego jelita. Tego rodzaju powikłania wpływają znacząco na obniżenie jakości życia małego pacjenta, ponieważ mogą wiązać się z koniecznością karmienia dożylnego przez kolejne miesiące, a nawet lata życia dziecka.

Profilaktyka NEC – obiecujące wyniki badań

Ze względu na możliwość występowania wynikających z NEC poważnych zagrożeń dla zdrowia i życia wcześniaków, na całym świecie prowadzone są badania, mające na celu znalezienie środka o korzystnym działaniu profilaktycznym. Obiecujące są wyniki prac wskazujące na korzystne działanie probiotyków w prewencji martwiczego zapalenia jelit.

Od wielu lat na Oddziałach Intensywnej Opieki Noworodka szpitali we Włoszech i Finlandii, probiotyki podaje się wcześniakom rutynowo. Dostrzegając ich potencjał w zmniejszaniu ryzyka śmierci niezależnie od przyczyn oraz NEC, specjaliści ze szpitala uniwersyteckiego w Dijon we Francji w 2008 r. rozpoczęli podawanie wszystkim wcześniakom urodzonym na tamtejszym OIONie probiotyk zawierający szczep Lactobacillus casei rhamnosus Lcr35. Wyniki prowadzonych do 2011 r. badań zostały porównane do wyników wcześniejszej obserwacji, obejmującej okres 5 lat przed wprowadzeniem rutynowej suplementacji tym szczepem bakterii.

Badaniem objęto 1130 wcześniaków urodzonych między 24 a 31 tygodniem ciąży – 783 przyjętych na oddział przed wprowadzeniem podaży probiotyku i 347, które dostawały probiotyk. Okazało się, że wśród pacjentów, którym podawano szczep Lactobacillus casei rhamnosus Lcr35, zmniejszeniu uległa częstość zachorowań na martwicze zapalenie jelit, sepsę i cholestazę. Obniżyła się również śmiertelność, a czas osiągnięcia możliwości pełnego żywienia enteralnego uległ skróceniu[2].

Zdaniem ekspertów, przegląd dotychczasowych badań pokazuje korzystny wpływ probiotyków na zmniejszenie ryzyka wystąpienia NEC u wcześniaków, dlatego suplementacja powinna stanowić standard postępowania klinicznego u dzieci urodzonych przed terminem, zagrożonych wystąpieniem  tego schorzenia[3].

[1]Ewa Kamińska, Skuteczność i bezpieczeństwo stosowania probiotyków na podstawie badań klinicznych przeprowadzonych u dzieci, Medycyna Wieku Rozwojowego, 2012, XVI, 3

[2]Francesco Bonsante, Silvia Iacobelli, Jean-Bernard Gouyon, Routine Probiotic Use in Very Preterm Infants: Retrospective Comparison of Two Cohorts, Am J Perinatol 2013;30:41–46

[3]Rola probiotyków w profilaktyce martwiczego zapalenia jelit (NEC), Standardy Medyczne, 2011, T. 8,  357–358